• Wat die vraag na ’n wetenskapsbeskouing aanbetref, sal ons ons moet verantwoord oor die metateorie wat onderliggend is aan die beantwoording van vrae soos: Wat is wetenskap en waarin verskil dit van ander vorme van kennis? Wat is teologiese wetenskap en watter kriteria word in hierdie vorm van wetenskap gebruik om navorsingsresultate te regverdig? Wat is praktiese teologie en waarin verskil dit, vanweë die gerigtheid daarvan op die gebeurlikheidsdimensie van die werklikheid (praksis), van ander teologiese dissiplines? Wat is die taak van prakties-teologiese wetenskapsbeoefening? In watter opsig verskil praktiese teologie van, en kan dit aansluiting vind by ander wetenskaplike dissiplines wat vanuit `n ander invalshoek op dieselfde navorsingsveld fokus?

• Wat die vraag na wetenskapsbeoefening aanbetref, sou dit nodig wees om die navorsingsmetodologiese implikasies van onderliggende metateoretiese vertrekpunte aan te dui. Dit sou ook nodig wees om ’n model vir die navorser se wetenskaplike gerigtheid op die prakties-teologiese navorsingsveld uiteen te sit.

• Die moontlike ontvouing van ’n prakties-teologiese navorsingsprojek sou ook hier kortliks verduidelik kon word, ter illustrasie van die waarde van ’n verantwoording van die eie metateoretiese vertrekpunte. Hierdie verantwoording sou van waarde kon wees vir die begronding van die eie wetenskaplike werk en vir duidelike kommunikasie met diegene wat van die navorsingsresulate kennis neem en moontlik baat daarby kan vind.

Mouton en Marais (1989:160) gee die volgende definisie van die wetenskap: Die wetenskap is ’n sisteem van konsepte, teorieë, bevindinge en metodes wat deur ’n aantal wetenskaplikes aanvaar word. Daar is drie stelle kriteria vir wetenskaplike toetsing: operasioneel spesifiek, toetsbaarheid en kontrole. Hierdie kategorië kan egter nie gestel word as absolute kategorieë wat as wetenskaplik aangedui kan word, teenoor aparte kategorieë wat as alledaagse, onwetenskaplike kennis beskryf word nie. Nogtans kan met behulp van hierdie drie kategorieë tot ’n relatiewe konseptualisering van wetenskaplikheid gekom word (Mouton & Marais 1989:163).

Die invloed wat die waarneembare verskuiwing van die modernisme na die postmodernistiese intellektuele konteks gehad het, kan volgens Osmer (2008) in terme van vier sleutelverskuiwings beskryf word:

• From science as an exemplar of scholarship in all fields, including theology, to affirmation of the variety of ways scholarly research is conducted, including theology.
• From disciplinary specialization in relatively isolated fields to cross disciplinary thinking as the center of scholarly research.
• From the ideal of universality, consensus, and progress to pluralism and rational dissensus.
• From a sharp distinction between disinterested, pure scholarship and applied science to the recognition that scholarship is grounded in and oriented toward practice, reflecting constellations of value, interest, and power (bl. 236 e.v.).

In ’n wetenskapsbeskouing is die siening oor wie die wetenskaplike is en wat sy of haar posisie in die wetenskapsbeoefening behels, ook van belang. Dit gaan om die besef van die navorser se identiteit. Die persepsie dat gesaghebbendheid daarin geleë is dat resultate in absolute terme en teorieë tot uitdrukking gebring word, behoort deur die navorser vermy te word. Aan die ander kant moet die onegte voorgee van nederigheid en skynbare broosheid waardeur totale relatiwiteit ten opsigte van navorsingsresultate aangebied word, ook vermy word. Die navorser in die teologie se nederigheid en broosheid behoort te blyk uit sy navolging van Christus deur in die proses van die totale navorsing liefde en geregtigheid te verbeeld.

Pieterse (1979:39) verwys na die teologie as ‘ver-antwoordingstaak’, want die teologie moet wat die Bybel sê, vertaal en in ’n woord vir vandag verantwoord. Dit moet begrip vir die teks verskaf en daarom het die teologie ’n omvattende hermeneutiese funksie. Die betrokkenheid van die teologie binne ’n konteks impliseer dat die teologie ’n dinamiese aktiwiteit behoort te wees wat in die gang van die samelewingsontwikkeling die verstaan daarvan nuut formuleer. Om tot kennis van God te kom, gaan die mens se begripsvermoë heeltemal te bowe, maar God is Lig en daarom wil Hy Homself bekendstel. Hy is ’n handelende God en daarom laat Hy sy handelinge verklaar (Stott 1982:262). In die Bybel, as openbaring van God, gebruik die Heilige Gees soms regstreekse openbaringswyses, maar ook die weergawe van geïnspireerde mense (soos Psalmdigters) om Hom bekend te maak. Die geloof van mense wat geïnspireerd opgeteken is, dui ook op wie God is en wat sy verhouding tot mense is. God het Hom genoegsaam in sy Seun se menswording geopenbaar. Die teologie is dus die ken en kennis van God, soos Hy Hom in sy openbaringsmiddele bekend maak.

Die praktiese teologie is ’n wetenskap wat teorieë vir die praktyk nastreef (Immink 2005:179), dit krities beoordeel en nuwes formuleer waar nodig (Heitink, Pieterse & Vos 2000:54). Dit is ’n wetenskap, want die ontwikkeling van die vak, soos uitgedruk in terme van teorie, metode en handelingsvelde, dui op die algemene aanvaarding van die wetenskaplikheid van die vak. Dus is die praktiese teologie ’n wetenskap, omdat dit oor ’n eie studieveld beskik, eie prakties-teoretiese teorieë vorm en wetenskaplike metodes gebruik (Louw 2003:38). Die teologiese karakter van die praktiese teologie word verder deur die verhouding tussen teorie en praksis gehandhaaf. Praksis word beskryf as die handeling van individue en groepe in die samelewing, sowel binne as buite die kerk wat bereid is om in hulle persoonlike en openbare lewens deur die Christelike tradisie geïnspireer te word en hulle so op die heil van mense in die wêreld te laat rig (Gärtner 2009:2). Teorie is die omvattende hermeneuties-teologiese standpunt wat die Christelike tradisie met ervaring, die lewe en die handelinge van die moderne mens in verband bring (Gräb 2005:195; Heitink 1999:151).

Die wyse waarop die hermeneutiese, empiriese en strategiese perspektiewe in die praktiese teologie aan mekaar verbind word, is bepalend vir die vraag of die navorser met praktiese teologie besig (Heitink et al. 2000:56). In die handelingsondersoek gaan dit immers om die vasstelling van ’n bepaalde praktyk wat as verbetering van die konkrete praksis dien (Hyun-Sook 2007:422).

Dingemans (1996:56) sien die gemeente nie alleen as ’n handelingsgemeenskap nie, maar veral as ’n interpretasiegemeenskap. Dit gaan, volgens hom, in die praktiese teologie om die praksis van die Christelike gemeente wat die evangelie van Christus via die Bybel en die Christelike tradisie gehoor het, dit in die liturgie vier, dit in die prediking en kategese deurgee, en dit in die praktyk van die pastoraat en diakonaat in die samelewing inbring. Vanuit hermeneutiese hoek beskou, is die fokus van die praktiese teologie die verstaan van die beweging van God se openbaring, en die rol van mense in die ontvangs daarvan (Pieterse 2004:4–8). Die basis van die geloofshandelinge is die handelinge van God met mense in die wêreld, sowel as die handelinge van mense wat hulle geloof met die oog op die ontstaan en opbou van geloof in God kommunikeer (Pieterse 1993:5). Die teologie is dus ’n praktiese wetenskap, want dit gaan nie net om die kennis van God nie, maar ook oor hoe om tot kennis van God te kom. Dit is ’n leerproses, ’n ervaringsproses, ’n persoonlike ken en tot kennis kom van God. ‘This learning about God is pre-eminently the field of practical theology’ (Pieterse 2004:7). Die navorsing het die verbetering en vernuwing van die geloof en die geloofsdade van mense in die oog (Pieterse, Greyling & Janse van Rensburg 2004:89).

Die praktiese teologie is ’n dissipline waarin insigte vanuit die teologie en die verskillende teologiese velde saam met insigte uit ander dissiplines op verbeeldingryke kreatiewe wyse ingespan word om mense se geloofspraktyke krities te ondersoek en te bestudeer. Die doel daarvan is die verbetering en vernuwing van die oue en die ontdekking van die nuwe. In die gebeure is die resultaat nuwe denke oor teorieë, strategieë en aksies wat in die geloofsraamwerk funksioneer (Botha 2010:41).

De Wet (2005:507) bespreek die pneumatologiese perspektief vanuit die wisselwerking tussen die normatiewe en konkrete werklikheid. Terwyl die normatiewe werklikheid dien as refleksiedomein waarin daar basis-teoreties gewerk word, vind teorievorming in die konkrete werklikheid plaas. Hy pleit vir ’n dubbele benadering waarin die mens in sy konkrete situasie beskou word, en waarin God deur die geloof gesien word – ’n pneumatologie wat nie op metafisiese en onsigbare vlak vasbrand nie. Pieterse (1993:135) beskou menslike handelinge in diens van die evangelie as sinvolle handelinge en as deel van die aktiewe deelname aan die handelinge van God. Hierdie verhouding word uit die perspektief van die Heilige Gees binne die kommunikatiewe paradigma benader. In dié verband is die aanwending van die begrip teonome resiprositeit as ruimte waarin die Heilige Gees mense aan die werk sit, belangrik. Teonome resiprositeit beteken nie ’n vereenselwiging tussen God en mense nie, maar is ’n wyse waarop daar in die ruimte van die verbond aan God se genade en die mens se dankbaarheid daaroor uitdrukking gegee word (vgl. Cilliers 1996:68).

Prakties-teologiese interpretasie sluit dus die vier sleuteltake in, naamlik die deskriptief-analitiese taak (verklaar), die interpretatiewe taak vanuit die Skrif, die handelingsgeskiedenis van geloofsgemeenskappe met inagneming van die resultate van ander wetenskappe (verstaan), en die strategiese (pragmatiese) taak ten opsigte van die verandering en/of vernuwing van die praksis (verander). Die prakties-teologiese interpretasie is meer in die vorm van ’n spiraal as ’n sirkel (Osmer 2008:11). Die normatiewe speel by elkeen van hierdie take ’n deurslaggewende rol.

Die praktiese teologie werk dus met ’n dubbele perspektief. Daar is teologiese kennis nodig wat op God se openbaring gegrond is. Tegelyk is daar ook kennis uit die ander wetenskappe, veral die menswetenskappe nodig wat op die empiriese werklikheid gegrond is. Die vraag is: Wat ... is die verhouding tussen die twee? Daar is twee hermeneutiese bewegings in die refleksie, naamlik ’n teologiese en ’n sosiaal-wetenskaplike. Teenoor ’n uitsluitlik normatief-deduktiewe model asook ’n menswetenskaplike model kan aansluiting by ’n bipolêre model gevind word (vgl. De Ruijter 2005:61). In laasgenoemde model word die kennis van albei wetenskappe erken en gehonoreer, maar daar is nie ’n gedeelde ontologie nie. Die wetenskappe bly onafhanklik van mekaar bestaan, maar daar kom ’n werklike verbinding tot stand. Hierdie verhouding kan asimmetries genoem word. Dit volg uit die feit dat die teologiese perspektief die mees verstrekkende is. Dit reflekteer in die lig van God se openbaring oor die handelingspraktyk. Alleen vanuit die teologiese perspektief word dit duidelik dat God in en deur menslike handelinge handel (vgl. De Ruijter 2005:77).

In die lig van bogenoemde tipering van die verhouding tussen die praktiese teologie en die menswetenskappe, onderskei ons tussen ’n multidissiplinêre verhouding, ’n interdissiplinêre verhouding en ’n intradissiplinêre benadering. Dit is juis laasgenoemde benadering waarby ons aansluiting vind. Multidissiplinêr beteken dat die sosiale wetenskappe met hulle eie teorieë ondersoek doen en dat die praktiese teologie as selfstandige wetenskap daarnaas die sosiale wetenskappe, gesien as hulpwetenskappe, se resultate (dikwels lukraak) gebruik. Interdissiplinêr beteken dat daar in ondersoeke gesprek en samewerking met hierdie wetenskappe is. Dit werk moeilik omdat die ervaring leer dat die invalshoeke verskil en dat die gesprek en (uiteindelike) resultate nie altyd bevredigend is nie, en dat die proses heel moeisaam verloop. Intradissiplinêr beteken dat die praktiese teoloog die empiriese instrumente van die sosiale wetenskappe in diens neem, leer om dit te gebruik en met eie invalshoek en teologiese teorieë die ondersoek doen en die resultate interpreteer (vgl. Pieterse Dreyer & Van der Ven 2003:130).

• ’n Metateoretiese onderbou ten opsigte van die gerigtheid op die gebeurlikheidsdimensie van die werklikheid sou bepalend wees vir onder andere die navorsingontwerp, die afbakening van die navorsingsterrein, die formulering van probleemstellings en doelwitte, asook vir die sentrale teoretiese argument waarmee gewerk word.

• Die manier waarop bronne in die verstaansproses ontplooi word en vir kritiese refleksie en met die oog op strategiese verandering normatief aangelê word, sou ook deur metateoretiese vertrekpunte bepaal word. Die manier waarop die navorser by die metodologie van die aangrensende wetenskappe aansluiting vind, sou tot ’n groot mate bepaal word deur die metateoretiese beskouing rakende die verhouding tussen die teologiese en antropologiese dimensies in die handelingspraksis wat ondersoek word.

• Die navorser se metateoretiese onderbou ten opsigte van die hermeneutiese proses wat in wetenskapsbeoefening ter sprake kom, sou bepalend wees vir die manier waarop navorsingsresultate in die ontwerp van verantwoordbare teorieë van en vir die handelingspraksis aangebied word.

Ten einde die hermeneutiese interaksie tussen die navorser en die navorsingsveld in die uitvoer van die wetenskaplike taak tydens prakties-teologiese wetenskapsbeoefening te illustreer, kan ’n basiese model (vgl. Figuur 1) ontwerp word. Die model (Figuur 1) probeer om op ’n basiese vlak en vanuit die invalshoek van die prakties-teologies navorser in sy of haar gerigtheid op die navorsingsterrein te illustreer wat tydens die navorsingsproses op hermeneutiese vlak gebeur. In ’n tweede rondte refleksie sal daar probeer word om die metateoretiese implikasies van ’n reformatoriese benadering in die model in te bou (vgl. Figuur 2).

FIGUUR 1: Hermeneutiese wisselwerking tydens wetenskaplike ondersoek.

FIGUUR 2: Die invloed van ’n reformatoriese benadering op wetenskaplike ondersoek.

New understanding emerges when scholars are open to hermeneutical experiences in which they become aware of the preunderstandings with which they begin their interpretative activity and are willing to put them at risk in a dialogical encounter with the objects, people, or texts they are interpreting. (bl. 23)

Die interaksie tussen die verskillende elemente waaruit die model (Figuur 1) saamgestel is, toon ’n patroon van komplekse hermeneutiese wisselwerking. In ’n poging om die aard van hierdie hermeneutiese wisselwerking te tipeer, word in die prakties-teologiese besinning dikwels na ’n sirkulêre of spiraalgang verwys (vgl. Osmer 2008:11). Heitink (1999:197) verduidelik die verloop van die sirkulêre gang soos volg:

• ’n Teks of ’n nie-tekstuele element uit ’n kulturele of sosiale konteks word vanuit bepaaldheid deur vooroordeel waargeneem.
• Die waarneming lei tot (religieuse) ervaring, wat op ’n bepaalde interpretasie van ’n klein segment van die werklikheid uitloop.
• In ons diskussie met ander bronne, word dit wat geïnterpreteer is deel van ’n groter geheel en dan word bepaal of die interpretasie die toets van intersubjektiewe kritiek kan weerstaan. So loop die leerproses op die ontdekking van betekenis uit en hierdie betekenis word in ’n simboliese reservoir norme en waardes gegiet wat rigtinggewend kan wees vir aksie wat in die vernuwing van praksis onderneem word. So word uiteindelik ’n volle sirkel voltooi deurdat ’n nuwe element by ons (voor)verstaan gevoeg is.

In die model (Figuur 1) word probeer om iets sigbaars te maak van die hermeneutiese wisselwerking wat tydens die proses van wetenskaplike ondersoek in die navorser se verhouding met die navorsingsterrein ter sprake kom. Die navorser kan in sy of haar bepaaldheid deur voorveronderstellings en/of vooroordele (1) nie onbevange gerig wees op dit wat in die gebeurlikheidsdimensie van die werklikheid (praksis) (2) waargeneem word nie. Die navorser moet daarvan bewus wees dat hy of sy vanuit ’n bepaalde verstaanshorison werk, met ’n onderliggende beskouing oor die aard, oorsprong, voortgang, ontwikkeling en doel en/of bestemming (die verlede, hede en toekoms) van die werklikheid wat waargeneem word. Hierdie onderliggende beskouing bepaal onder andere die invalshoek waarmee op die gebeurlikheidsdimensie gefokus word en die verwagtinge wat ten opsigte van interaksie gekoester word. Die navorser se verhouding met die praksis vind egter nie by wyse van eenrigtingverkeer plaas nie. Die gebeurlikheidsdimensie is nie staties nie en kan die navorser verras met ’n dinamiek wat ver uitgaan bo dit wat verwag kon word. Dingemans (1996:156) wys (in aansluiting by Ricoeur) op die wederkerigheid in die twee bewegings wat vanaf die ‘syn’ na die waarnemer aan die een kant en vanaf die waarnemer na die ‘syn’ aan die ander kant plaasvind. Ons ontvang betekenis (in die beweging van die ‘syn’ na ons toe, waarin die ‘syn’ sigself aanbied (openbaar)). Hierteenoor probeer ons betekenis gee (in die beweging van ons na die ‘syn’ toe, waarin ons die ‘syn’ probeer begryp en interpreteer).

Ook ten opsigte van die verhouding tussen die navorser en sy of haar bepaaldheid deur voorveronderstellings (1) en die hermeneutiese lense (2) wat in die verstaansproses aangelê word, is daar van wisselwerking sprake. Kritiese vergelyking tussen bronne kan die waarnemer se voorveronderstelling verruim en verskerp.

So ook is daar tussen die verskillende take waarmee prakties-teologiese wetenskapsbeoefening op die praksis gerig word, (3) van ’n hermeneutiese spiraalgang sprake (vgl. Dingemans 1996:173). In die uitvoering van die deskriptief-analitiese taak, kan daar byvoorbeeld ’n verskuiwing van fokuspunt of verdieping plaasvind wanneer dit met die uitvoering van die interpretatief-normatiewe taak en die horison-deurbrekende lig wat daaruit voortvloei, in hermeneutiese interaksie kom (Osmer 2008:11).

Wanneer dan daartoe oorgegaan word om die metateoretiese implikasies van ’n reformatoriese benadering by die hermeneutiese model vir wetenskapsbeoefening in te bou, sou dadelik gevra moes word na die manier waarop die handelende God in die hermeneutiese proses ter sprake kom. Indien die hermeneutiese model (soos dit in Figuur 1 gevisualiseer is) nie aangepas word om die handelinge van God in en deur mense te verreken nie, sou dit daarop neerkom dat die benadering tot ’n antropologiese vertrekpunt begrens word. Dit sou ’n vertrekpunt wees waarin nie die handelende God self nie, maar die menslike ervaring van God (die Christelike geloof) in die kollig van die ondersoek staan (vgl. Heitink 1999:111). Vir ’n adekwate beskrywing van ’n prakties-teologiese perspektief sou die integrale manier waarop God self as handelende Subjek ter sprake kom, verreken moes word (Immink 2005):

… we cannot adequately analyze the praxis of faith from a practical theological perspective if we reduce God to ideas and imaginations about God, or to human experiences of God, or to ‘God’ as a religious symbol in a social–cultural system of meaning. (bl. 195)

De Ruijter (2005:39) kies vir ’n dubbele perspektief in prakties-teologiese wetenskapsbeoefening. Die handelingswerklikheid van die kerk is fundamenteel te benoem as die werk van God wat tot hierdie wêreld kom. Tegelykertyd is die handelingswerklikheid te kwalifiseer as die konkrete praksis waarin mense handelend optree. Die dubbele dimensie vra om ’n dubbele perspektief. Dit vra om refleksie rakende die kerk se opdrag tot bepaalde handelinge in die lig van God se openbaring, gekombineer met handelingsteoretiese refleksie met die oog op insig in verskynsels wat in gedragspatrone van menslike handelinge (soos dit in die navorsingsresulate van die menswetenskappe na vore kom) waargeneem kan word. Die samespel van hierdie dubbele perspektief vorm die inslag van die tekstuur van die gereformeerde praktiese teologie. Die praktiese teologie het die oë van ander wetenskappe nodig om adekwaat oor die handelinge van die kerk te reflekteer, maar doen dit in die lig van God se openbaring soos dit in sy Woord na vore kom. Dit roep die handelingspraksis van die kerk voortdurend tot verantwoording rakende die mate waarin dit met die Woord ooreenstem.

De Ruijter (2005:77) beklemtoon dat daar in ’n integrale model ’n konsepsuele selfstandigheid gegee moet word aan die perspektief waarmee die normatief-teologiese, sowel as die menswetenskaplike bydrae werk. Al is beide pole gerig op een brandpunt, naamlik die handelingspraksis, is daar van ’n asimmetrie sprake. Die teologiese perspektief reflekteer in die lig van God se openbaring oor die handelingspraksis. Alleen vanuit die teologiese perspektief word dit duidelik dat God in en deur menslike handelinge handel. Wanneer met ’n bloot empiriese perspektief gewerk word, bly God se handelinge buite beeld.

Wanneer die Goddelike handeling in ’n prakties-teologiese model in hermeneutiese wisselwerking met menslike handelinge gebring word, moet daar egter gewaak word teen ’n oorvereenvoudigde tipering van hierdie verhouding en die asimmetriese patroon wat daarin ingebed is. Sonder ’n goedverantwoorde en weldeurdagte tipering van hierdie verhouding kan ’n menslike waarnemer sy of haar eie idee oor God se openbarende handelinge interpreteer asof dit gelykgestel kan word aan wat God self sê. So kan God se openbarende handeling misbruik word om gesagvolheid en ontwyfelbaarheid aan die eie ideologiese voorkeur toe te ken, en kan daar van fundamentele denke na die hoogmoed van die fundamentalisme oorbeweeg word (vgl. Cartledge 2003:17; Zimmermann 2004:162). Ten einde aan sowel die Goddelike as menslike elemente in ’n asimmetriese inrigting van die handelingspraksis gevolg te gee, beklemtoon Immink (2005:239) dat die lewe van geloof bestaan uit ’n intersubjektiewe verhouding tussen die God wat deur sy openbare Woord (soos dit in Christus se lewe en optrede sy saamtrekpunt vind) na die wêreld kom en mense wat bewustelik, antwoordend en handelend in ’n verhouding met God lewe. Daar is van resiprositeit, maar ook van asimmetrie in hierdie (verbonds)verhouding sprake. In ’n reformatoriese benadering word die verbondsmatigheid van die verhouding tussen God en mens beklemtoon. God neem die insiatief in die sluiting van sy verbond met mense. Daarom is die verbond monopleuries in die ontstaan daarvan. Die verantwoordelikheid van die mens word egter nie geminag nie. Die verbond is dupleuries kragtens die werking daarvan, deurdat mense dit deur die krag en beskikking van God vrywillig aanvaar (Van Pelt 1999:278). God is die Heilige en neem in die kommunikatiewe proses die inisiatief, waardeur nuwe perspektiewe vir die begenadigde mens oopgemaak kan word (Immink 2005):

God meets us and has an impact on our lives in that concrete encounter; the person in that encounter is the referent God himself, not our concept of him. And during such encounters our concept may be intensified and adjusted. (bl. 266)

In ’n pneumatologiese perspektief ten opsigte van hierdie verbondsverhouding sou beklemtoon word dat die mens onder leiding van die Gees tot die gesindheid van Christus vernuwe kan word om in alles die geopenbaarde wil van die Vader te soek.

Daar moet egter ook in die resiproke verhouding tussen God en sy verbondsgenote met die menslike element rekening gehou word. In nederigheid moet mense besef dat hulle oor beperkte insig beskik en dat die omvang van hulle antwoord en die inrigting van hulle geloofspraksis deur faktore soos kleingeloof, inadekwate konseptualisering en onervarendheid ingeperk kan word (Immink 2005):

Our concepts of God changes over time. This does not mean that God also changes. Our concept of God may also be inadequate to a smaller or larger degree. It may include ideas and opinions that are incorrect because God may be just a little different from what we think he is. In the second place, our human concepts are characterized by a certain gradation: I may have some understanding of the concept of justice or mercy, but my awareness of it may increase or decrease; our experiences may lead us to deeper insights; and the intensity of a certain concept may change. (bl. 265)

In die lig van die voorafgaande bespreking sou die aanvanklike visualisering van die hermeneutiese model vir die inrigting van die praktiese teoloog se benadering tot die navorsingterrein (vgl. Figuur 1) soos volg verwerk kon word, wanneer die metateoretiese onderbou van ’n reformatoriese benadering daarin verreken wil word.

Die verrekening van die verbondskommunikasie tussen die handelende God en die handelende mens in die hermeneutiese struktuur van die wetenskaplike ondersoekproses, asook die verwerking van die metateoretiese onderbou van ’n reformatoriese benadering, gee daartoe aanleiding dat die sleutelelemente in die model soos volg ingeklee word:

• Die handelende God roep mense deur sy Woord en Gees om in sy diens te handel. Die praktiese teoloog kan sy of haar wetenskapsbeoefening nie in onafhanklikheid van God bedryf nie – asof die geloof en die wetenskap geskei kan word. Die praktiese teoloog sal dus nie alleen in die handelingspraksis wat ondersoek word, vra in hoe ’n mate dit wat in mense se lewens gesien word die werk van die Drie-enige God weerspieël nie. Sy of hy sal ook hom- of haarself onder leiding van die Gees en Woord van God plaas ten einde die afhanklikheid van sy waarheid-oopmakende lig en sekere, getroue leiding te erken. Vastigheid en troosrykheid van kennis lê nie die mens se eie ratio nie, maar in ’n verhouding met die ware en getroue God (Zimmermann 2004:164).

• In ’n pneumatologiese benadering sou bepaaldheid deur voorveronderstellings ook kon behels dat dit wat in die werklikheid ondersoek word, as ‘t ware deur die oë van Christus en met sy hartsgesindheid waargeneem kan word. Die blikwydte van voorveronderstellings kan deur die verrassende dimensies van God se genade verruim word, en krities verskerp word om iets waar te neem van die onhoudbaarheid van dit wat teen die geopenbaarde wil van God ingaan. Dit neem egter nie weg dat inperkende elemente, gebrekkige verstaan en eensydige persepsies in die voorveronderstellings teenwoordig mag wees en derhalwe in die loop van die wetenskaplike proses aan kritiese verantwoording blootgestel moet word nie.

• In die aanlê van hermeneutiese lense sou die Skrif met nederigheid as primêre gesagsbron gebruik kon word. Die Skrif word beskou as ’n gesagvolle bron wat onvoorwaardelik vertrou kan word om alles wat nodig is om te weet ten opsigte van die ondersoekterrein, te verhelder en om te dien as ’n gesonde normatiewe bron wat altyd tot ’n genesende werking in die praksis aanleiding sal gee. Dit beteken egter nie dat die onvolmaakte interpretasie van die Skrif deur die navorser nie aan kritiese beoordeling onderwerp moet word nie en dat ander bronne (bv. teoretiese bevindings deur menswetenskappe) nie ’n wesenlike bydrae tot die verstaan van verskynsels in die navorsingsveld kan lewer nie. Die noodsaak vir kritiese verantwoording is nie in die volmaakte Woord van God geleë nie, maar in die onvolmaaktheid van die Skrifinterpreteerder.

• Dit wat onder leiding van die Gees van Jesus Christus deur die relevante hermeneutiese lense in die ondersoekveld waargeneem word, kan in verbondenheid met Christus analiserend beskryf word vanuit ’n spiritualiteit van priesterlike bewoënheid wat krities-vergelykend, prinsipieel en normatief vanuit ’n spiritualiteit van profetiese onderskeidingsvermoë geïnterpreteer word en met die oog op strategiese verandering vanuit ’n spiritualiteit van koninklike diensbaarheid gestruktureer word (Osmer 2008:33, 81, 135, 183).

• In die navorser se gerigtheid op die gebeurlikheidsdimensie van die werklikheid word daar op menslike handelinge (praksis) gefokus, bepaald in die geloofsverbondenheid en/of onversoenbaarheid daarvan met betrekking tot die trinitariese optrede van God wat die lewe van die gelowige omraam deur sy skeppende, verlossende en voleindigende handelinge. In die teosentriese gerigtheid van die reformatoriese benadering is die navorser se wetenskapsbeoefening in die navorsingsterrein van begin tot einde geanker in die geloof in die God uit Wie, deur Wie en tot Wie alle dinge is.

Die navorser se werk in hierdie ondersoekveld het begin met die verskyning van ’n boek oor die prediking in ’n konteks van armoede (Pieterse 2001, 2004, 2010). Die ondersoek het verder gevorder (Pieterse 2009a) en uiteindelik is die veld van ondersoek vir die huidige ondersoek oopgebreek, naamlik prediking oor die koninkryksgelykenisse van Jesus in ons konteks van armoede (Pieterse 2009b). Aan die begin van 2009 het die sesjaarlange ondersoek ’n aanvang geneem. Met die oog op inhoudsanalise is besluit om die inhoud van die preke te ontleed en so vas te stel wat die prediker in die prediking van die teks uit Matteus 25:31–46 sê en doen. Getikte of geskrewe preke wat in ’n gemeente gepreek is, het as ondersoekdokumente gedien. Inhoud en vorm is ’n eenheid en in die taal van die preek is inhoud, vorm, struktuur, retorika, ensovoorts in die teks van die preek vervleg. Inhoud moet dus afgelei word uit die sinsverband en semantiek waarin die preekfragmente voorkom.

Die bogaande beskouing beteken dat die navorser, in ’n poging om te verstaan wat daar in die preek gebeur, ’n keuse vir ’n pneumatologies bepaalde hermeneutiek maak. Dit wat waargeneem word, word met ’n priesterlike bewoënheid onder leiding van die Gees van Christus beskryf. Hierdie priesterlike gesindheid is tydens die eksistensiële ervaringe met armes in die eerste ondersoek na prediking in ’n konteks van armoede in my hart ingebrand (vgl. Pieterse 2001:75–76). Die navorser probeer die gesindheid van Jesus, soos Hy Hom in Matteus 25:31–46 openbaar, in geloof en nederigheid navolg. Die reformatoriese invalshoek in empiriese navorsing maak hiervoor die weg oop.

Die doel van die ondersoek is om ’n teorie oor die prediking oor ’n koninkryksgelykenis uit die praktyk te ontwikkel met Matteus 25:31–46 as voorbeeld. Die eerste doelwit is om ’n oopkode analitiese model uit die eerste geanaliseerde preke te ontwerp. Die tweede doelwit is om te kom tot ’n verryking en versterking van die konsepte wat uit die eerste fase na vore gekom het. Die derde doelwit is om uit die gegenereerde konsepte en in kritiese interaksie met bestaande homiletiese teorieë, ’n gegronde teorie oor die prediking uit ’n koninkryksgelykenis soos Matteus 25:31–46, te ontwerp.

Die sentrale teoretiese argument vir die ondersoek is dat die sosiale kapitaal van die volgelinge van Jesus Christus onder leiding van die Gees vrugbaar in hulle dienswerk aangewend kan word vir die ontwikkeling van projekte wat armes se nood aanspreek en hulle binne die konteks van spesifieke kerklike gemeentes ophef.

Die analise van die inhoud van die preke is vanuit die perspektief van die prediker gedoen, met die vraag: Wat sê en doen die prediker in die preek? Die preke is in betekenisvolle preekfragmente ingedeel. Die 12 preke het 46 fragmente opgelewer wat daarna gekodeer is. Na elke fragment is wat die prediker sê en doen op die volgende wyse in kodes beskryf:

Prediker G, fragment C (NGK), as voorbeeld: As jy enigsins dink dat jy enige waarde of meriete voor God het, dan kom krap hierdie Skrifgedeelte jou teologie heeltemal om … Ons mense kan nie uit onsself doen wat God van ons vra en verwag nie. Ons kry dit nie eens reg om die klein dingetjies te doen nie … Jesus weet reeds watter mense behoort aan hom (die skape) en wie nie aan hom behoort nie (die bokke). Dit is ’n besluit wat gemaak word op die basis van geloof alleen … Jesus wil omsien na ander mense en gebruik ons in daardie proses om vir hulle te sorg … Ons dade is bewys van ons geloof … Hierdie dade is kosbaar vir Hom. Dit is ons roeping, die vrugte van die Gees … Wil u nie deelneem aan die werk van ons gemeente in die Wilgers-hospitaal, by die ouetehuis en verskillende tronke nie?

• Prediker leer dat ons geen meriete deur goeie dade by God het nie.
• Prediker sê dat ons nie eens die klein dingetjies reg kan doen nie (soos in teks).
• Prediker sê dat Jesus reeds weet wie aan Hom behoort en wie nie.
• Prediker sê ons word deur geloof alleen deel van Hom.
• Prediker herinner dat Jesus identifiseer met diegene in nood.
• Prediker sê dat Jesus ons gebruik om te sorg en die dade is bewys van ons geloof.
• Prediker sê die sorg vir diegene in nood is ons roeping en die vrug van die Gees.
• Prediker maak ’n appèl op die gemeente om by gemeente se projekte in te skakel.

Twee van die 46 fragmente het nie ’n relasie met die res getoon nie. Ek het hulle dus uitgelaat. Die fragmente met hulle kodes is oor ’n lang tydperk konstant met mekaar vergelyk om die relasies tussen hulle vas te stel. Al die kodes is daarna geklassifiseer in verwante kategorieë waarin die kategorieë en kodes nie met mekaar oorvleuel nie. Drie hoofkategorieë met subkategorieë onder elk, is opgestel. Dit is die volgende:

Deur konstante vergelyking moet ’n mens dan ’n sentrale konsep kry wat alle fragmente en kodes in relasies verbind. Na drie pogings het die navorser die begrip appèl, appellering (om ’n oproep te doen aan) gevind wat by die data pas. Die vraag is nou: Wat doen die predikers in die binnewêreld van die 12 preke? Die antwoord hierop is die volgende: (1) predikers appelleer (doen ’n oproep) op die hoorders van die preek deur van hulle geloofsdeelname aan Jesus gebruik te maak (2) om aan hulle te appelleer om te kies vir identifisering met die armes en geringstes, en (3) daarom in die huidige konteks van kerklike gemeentes in Suid-Afrika vir hulle te sorg.

Op grond van hierdie uitslag van die refleksie oor die data is die volgende oopkodering analitiese model opgestel wat teoreties met konsekwensies werk:

Met ’n pneumatologiese hermeneutiek is die bevrydende boodskap van die evangelie (vgl. Gal) in die eerste 12 preke waargeneem. Indien die gemeentelede sou kies om Jesus in sy identifisering met diegene in nood te volg, kan ’n groot bron van sorg in ons gemeenskappe oopgaan.

• Wetenskaplike arbeid op die ondersoekterrein van die praktiese teologie word nie bloot as die ontleding en verklaring van menslike geloofshandelinge en ervaringe op empiriese vlak beskou nie. In die lig van God se openbaring word die waarnemingswydte van die wetenskaplike pneumatologies verruim om rekening te hou met die Drie-enige God wat handelend teenwoordig is in die werklikheid wat ondersoek word.

• Wanneer ’n model ontwerp word vir die visualisering van die gereformeerde navorser se wetenskaplike gerigtheid op die werklikheid, en die vertolking van die hermeneutiese faktore wat ’n rol in die uitvoer van die deskriptief-analitiese, interpretatief-normatiewe en veranderingstrategiese take van die praktiese teologie speel, word dit duidelik dat die teosentriese fokus kennelik ’n bepalende rol speel.

• Die introspeksie rakende die manier waarop ’n huidige navorsingsprojek (’n analise met behulp van die gegrondeteorie-metode van preke oor armoede uit Matt 25:31–46 deur predikers van die NGK en die VGKerk) beplan en uitgevoer is, toon duidelik aan die uitspel van die metateoretiese vertrekpunte vir die navorser sowel as vir mense wat van sy navorsingsresultate kennis neem ’n waardevolle perspektief bied op die teosentriese invalshoeke, kriteria en rigtinggewende elemente waarmee in hierdie betrokke wetenskaplike ondersoek gewerk word.

Brouwer, R., 2009, Geloven in gemeenschap, Het verhaal van een Protestantse geloofsgemeenschap, Kok, Kampen.

Cartledge, M.J., 2003, Practical theology: Charismatic and empirical perspectives, Paternoster Press, Carlisle.

Cilliers, J., 1996, Die uitwissing van God op die kansel, Lux Verbi, Kaapstad.

De Ruijter, K., 2005, Meewerken met God– Ontwerp van een gereformeerde praktische theologie, Kok, Kampen.

De Wet, F.W., 2005, ‘Om met die Gees te begin en in eie krag te eindig – die noodsaak van ’n Skrif–gefundeerde prakties–teologiese pneumatologie’, In die Skriflig 39(3), 505–525.

Dingemans, G.D.J., 1996, Manieren van doen: Inleiding tot de studie van de praktische theologie, Kok, Kampen.

Dingemans, G.D.J., 2005, De stem van de roepende, Kok, Kampen.

Gärtner, S., 2009, ‘Praktische Theologie als Pastoraltheologie? Wissenschafts–theoretische, Erwägungen zu einer (un-)zeitgemässen Option’, International Journal of Practical Theology 13, 1–21. http://dx.doi.org/10.1515/IJPT.2009.2

Gräb, W., 2005, ‘Practical theology as theology of religion: Schleiermacher’s understanding of practical theology as a discipline’, International Journal of Practical Theology 9(2), 181–196.

Heitink, G., 1999, Practical theology: History, theory, actions domains, Manual for practical theology, Eerdmans, Grand Rapids.

Heitink, G., Pieterse, H.J.C. & Vos, C.J.A., 2000, ‘’n Poging tot saamdink’, Praktiese Teologie in Suid–Afrika 15(2), 53–72.

Heyns J.A. & Jonker, W.D., 1977, Op weg met die teologie, NG Kerkboekhandel, Pretoria.

Hyun-Sook, K., 2007, ‘The hermeneutical–praxis paradigm and practical theology’, Religious Education 102(4), 419–436. http://dx.doi org/10.1080/00344080701657873

Immink, F.G., 2005, Faith: A practical theological reconstruction, Eerdmans, Grand Rapids. PMCid:1091765

Louw, D.J., 2003, ‘The paradigmatic revolution in practical and pastoral theology: From metaphysics (substantial thinking) to empirism (experimental thinking), from theism to theopaschitism (hermeneutical thinking)’, Practical Theology in South Africa/Praktiese Teologie in Suid-Afrika 18(2), 33–57.

Mouton, J. & Marais, H.C., 1989, Metodologie van die geesteswetenskappe: Basiese begrippe, RGN, Pretoria.

Osmer, R.R., 2008, Practical theology: An introduction, Eerdmans, Grand Rapids.

Osmer, R.R. & Schweitzer, F.L., 2003, Developing a public faith: New directions in practical theology, Chalice Press, St Louis.

Pieterse, H.J.C., 1979, Skrifverstaan en prediking, NG Kerkboekhandel, Pretoria. PMid:432740

Pieterse, H.J.C., 1993, Praktiese teologie as kommunikatiewe handelingsteorie, RGN, Pretoria. PMCid:64867

Pieterse, H.J.C., 2001, Prediking in ’n konteks van armoede, Universiteit van Suid-Afrika, Pretoria.

Pieterse, H.J.C., 2004, Preaching in the context of poverty, UNISA Press, Pretoria. PMCid:412864

Pieterse, H.J.C., 2009a, ‘Prediking wat God ter sprake bring in die Suid-Afrikaanse konteks van regstellende aksie’, in F.G. Immink & C.J.A. Vos (reds.), God in ’n kantelende wêreld: Geloof en kerk in veranderende kontekste, bl. 250–273, Protea Boekhuis, Pretoria.

Pieterse, H.J.C., 2009b, ‘Prediking oor die koninkryk van God, ’n Uitdaging in ’n nuwe konteks van armoede’, HTS Teologiese Studies/Theological Studies 65(1), Art. #106, 7 bladsye.

Pieterse, H.J.C., 2009c, ‘Beskouinge oor die prediking in situasies van armoede volgens homiletiese literatuur’, Practical Theology in South Africa/Praktiese Teologie in Suid-Afrika 24(1), 134–148.

Pieterse, H.J.C., 2010, Third printing, Preaching in a context of poverty, University of South Africa, Pretoria.

Pieterse, H.J.C., Dreyer, J.S. & Van der Ven, J.A., 2003, ‘Salvation: A way to a human rights culture? Part 1’, Practical Theology in South Africa/Praktiese Teologie in Suid-Afrika 18(2), 116–142.

Pieterse, H.J.C., Greyling, S. & Janse van Rensburg, H., 2004, ‘Die implikasies van Ricoeur se handelingsteorie vir die homiletiek’, Practical Theology in South Africa/Praktiese Teologie in Suid-Afrika 19(1), 89–115.

Pleizier, T., 2010, Religious involvemenet in hearing sermons: A grounded theory study in empirical homiletics, Eburon Academic Publishers, Delft. PMid:19789860

Stott, J.R.W., 1982, I believe in preaching, Hodder and Stroughton, London.

Van Pelt, J.W., 1999, Pastoraat in trinitarisch perspectief – De samehang tussen trinitarische en antropologische aspecten in het pastoraat, Uitgeverij Groen, Heerenveen.

Zimmermann, J., 2004, Recovering theological hermeneutics: An incarnational-trinitarian theory of interpretation, Baker Academic, Grand Rapids.